Hiệp ước Marrakesh và quy định nội luật hóa tại Việt Nam: Hài hòa giữa bảo vệ bản quyền tác giả và quyền tiếp cận ấn phẩm cho người khuyết tật chữ in

Khoá tập huấn Hiệp ước Marakesh và các quy định pháp lí liên quan của Việt Nam vừa được Trung ương Hội phối hợp với UNDP Việt Nam tổ chức ngày 22/6/2023 tại Trung tâm Đào tạo cán bộ PHCN cho người mù nhân dịp kỷ niệm 10 năm ra đời Hiệp ước Marrakesh (ngày 27/6/2013).

Với mục tiêu phổ biến cho các tổ chức NKT về Hiệp ước Marrakesh cũng như các quy định được nội luật hoá, đồng thời, chia sẻ những thuận lợi, khó khăn, kinh nghiệm, đề xuất giải pháp để thúc đẩy việc thực hiện các quy định một cách hiệu quả, chương trình tập huấn thu hút sự tham gia của hơn 60 đại biểu tham dự trực tiếp và hơn 50 đại biểu từ các điểm cầu trực tuyến trong và ngoài nước.

Đặc biệt, tham dự khoá tập huấn trực tiếp tại Trung tâm Đào tạo cán bộ PHCN cho người mù có ông Patrict Havernment, Phó đại diện thường trú UNDP Việt Nam, bà Kiều Thuý Nga, Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch, bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hoá-  Thể thao và Du lịch; đại diện Uỷ ban quốc gia về NKT Việt Nam, Liên hiệp hội về NKT Việt Nam; Hội Bảo trợ NKT và trẻ mồ côi VN, Hiệp hội Giáo dục vì mọi người, Trung tâm Sao Mai, Hội gia đình trẻ bại não VN, Trung ương Hội, Trung tâm  và 11 Tỉnh, Thành hội phía Bắc,. Ngoài ra, tham gia từ các điểm cầu trực tuyến có bà Sylvie Forbin - Phó Tổng Giám Đốc, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), bà Monica Halil – Chủ tịch Hiệp hội sách tiếp cận (ABC), Văn phòng Điều phối viên thường trú của Liên Hợp Quốc tại VN, Tổ chức Save the Children Việt Nam, Ủy ban Y tế Hà Lan - Việt Nam và các Tỉnh, Thành hội trong cả nước…

Ngày 06/12/2022, Việt Nam đã gia nhập Hiệp ước Marrakesh về tạo điều kiện cho người khiếm thị và người khuyết tật chữ in khác tiếp cận với các tác phẩm đã công bố (Hiệp ước Marrakesh). Hiệp ước chính thức có hiệu lực tại Việt Nam từ ngày 06/3/2023. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đã được Quốc hội thông qua vào tháng 6 năm 2022. Nghị định số 17/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan cũng đã được ban hành và có hiệu lực từ ngày 26 tháng 4 năm 2023.

Người khiếm thị không chỉ phải vật lộn với tình trạng không thể nhìn thấy ánh sáng vật lý, mà còn phải đối mặt với nguy cơ thiếu ánh sáng tri thức do khả năng tiếp cận ấn phẩm bị hạn chế.

Ảnh: Bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội phát biểu khai mạc khoá tập huấn.

Phát biểu khai mạc, bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội người mù Việt Nam cho biết: “Theo thống kê của Hiệp hội Người mù thế giới, chỉ có dưới 1% sách đã xuất bản ở các nước đang phát triển được chuyển đổi sang định dạng dễ tiếp cận cho người khuyết tật chữ in, gồm người khiếm thị, người khuyết tật về nhận thức, khó khăn trong việc đọc, hoặc khuyết tật thể chất khiến họ không thể cầm hoặc lật trang sách, không đưa mắt đọc được ở mức độ bình thường . Hiệp ước Marrakesh và các quy định pháp lý mới về quyền tác giả đã đóng vai trò quan trọng trong việc khắc phục tình trạng “đói sách”, tăng cường khả năng tiếp cận ấn phẩm cho những người khuyết tật chữ in với việc quy định các ngoại lệ về bản quyền. Bà Đinh Việt Anh hi vọng: Thông qua phần phổ biến nội dung các quy định cũng như việc chia sẻ thực trạng, thuận lợi, khó khăn, đề xuất giải pháp, các đại biểu và các thành viên tham gia sẽ có thêm kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm bổ ích để cùng nhau chung tay hành động nhằm mang lại cơ hội tốt hơn cho người khuyết tật chữ in tiếp cận thông tin, tri thức, nền tảng quan trọng để hòa nhập và đóng góp vào sự phát triển chung của cộng đồng.

Ảnh: Ông Patrick Haverman, Phó Đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam phát biểu chào mừng.

Phát biểu chào mừng tại khoá tập huấn, ông Patrick Haverman, Phó Đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam đã nhận xét “Chúng tôi đặc biệt ca ngợi Việt Nam đã có những nỗ lực đáng khen ngợi để cải thiện khả năng tiếp cận thông tin cho người khuyết tật chữ in, từ việc đưa vào luật các ngoại lệ về bản quyền vào năm 2005 đến việc mở rộng các quy định trong Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2022. Vào tháng 12/2022, Việt Nam đã gia nhập Hiệp ước Marrakesh, và Nghị định 17/2023/NĐ-CP đã được ban hành để hướng dẫn việc thực thi Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi”. Ngoài ra, ông Patrick Haverman cũng đã chia sẻ 3 thông điệp: Phân bố nguồn lực và tham vấn với NKT đọc chữ in là điều cần thiết để việc thực hiện Hiệp ước hiệu quả; Sự hiểu biết chung và hỗ trợ lẫn nhau cho các trường hợp ngoại lệ bản quyền cho người khuyết tật chữ in là chìa khoá thành công; Việc thu thập dữ liệu để giám sát quyền tiếp cận thông tin của NKT chữ in rất quan trọng.

Ảnh: Bà Sylvie Forbin, Phó Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) phát biểu chào mừng từ điểm cầu trực tuyến.

Phát biểu từ điểm cầu trực tuyến, bà Sylvie Forbin, Phó Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) mong rằng: “Chúng tôi hoan nghênh và khuyến khích Hội Người mù Việt Nam trở thành thành viên của dịch vụ sách toàn cầu của ABC và mong muốn tiếp tục sự hợp tác giữa WIPO và Việt Nam trong việc phát triển hệ sinh thái bản quyền, thúc đẩy nền kinh tế sáng tạo phát triển mạnh mẽ.”

Ảnh: Bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởngCục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch chia sẻ nhiều nội dung quan trọng trong Hiệp ước và các văn bản liên quan. 

Đến từ Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch, bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng đã chia sẻ những nội dung của Hiệp ước Marrakesh; những quy định mới và quan trọng liên quan trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ 2022; và Nghị định 17/2023/NĐ-CP như các điều khoản về ngoại lệ không vi phạm bản quyền khi sao chép, biểu diễn, phân phối các tác phẩm đã công bố.

Trong phần talkshow tại khoá tập huấn, các khách mời gồm: Bà Kiều Thuý Nga, Vụ trưởng Vụ thư viện, bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch,. PGS. TS. Phạm Minh Mục - đại diện Trung tâm Giáo dục đặc biệt Quốc gia,Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, bà Đào Thu Hương cán bộ quyền NKT của UNDP Việt Nam, bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Người mù Việt Nam đã giao lưu, chia sẻ những thực trạng, khó khăn của các cơ quan cũng như các giải pháp để khắc phục khó khăn.

Ảnh: Các khách mời tham gia talkshow.

Bà Kiều Thuý Nga - Vụ trưởng Vụ thư viện cho biết: Hiện nay có 21/63 thư viện trên toàn quốc đã phục vụ NKT đặc biệt là NKT chữ in, 7 thư viện có phòng đọc sách riêng cho NKT chữ in, 3 thư viện tại Hà Nội, Đồng Tháp, TP Hồ Chí Minh đã có studio sản xuất sách nói. Ngoài ra, một số thư viện sử dụng xe lưu động để đưa dịch vụ đến với người đọc. Khó khăn lớn nhất là số lượng thư viện đáp ứng được cho NKT còn ít, số lượng tài nguyên hạn chế với hơn 30 nghìn đầu sách phục vụ cho NKT chữ in. Và nguồn kinh phí rất hạn chế cho việc bổ sung đầu sách chữ nổi, sách nói.

 PGS. TS. Phạm Minh Mục - đại diện Trung tâm Giáo dục đặc biệt Quốc gia, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam chia sẻ về thực trạng thiếu thốn sách giáo khoa cho học sinh khuyết tật chữ in.

Bà Đào Thu Hương, cán bộ về NKT của UNDP chia sẻ về kinh nghiệm của Hoa Kỳ và về việc thực thi Hiệp ước tại một số quốc gia.

Bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội đã chia sẻ về thực trạng tiếp cận sách báo, tài liệu của người khiếm thị; kế hoạch của Hội và kiến nghị, đề xuất với các cơ quan quản lí nhà nước để góp phần giải quyết những khó khăn trong việc tiếp cận thông tin, tài liệu cho người khiếm thị và người khuyết tật chữ in nói chung.

Ảnh: Toàn cảnh buổi tập huấn.

Các khách mời cũng như đại biểu tham dự đã có sự thống nhất cao về phương hướng trong thời gian tới sẽ đưa dữ liệu về NKT chữ in vào cơ sở dữ liệu quốc gia, ngành giáo dục, thư viện, hoàn thiện các chuẩn tiếp cận; tiếp tục hoàn thiện thêm hệ thống văn bản về thư viện để phục vụ cho NKT chữ in, tập huấn nâng cao kỹ năng cho NKT chữ in và người làm công tác thư viện; tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị để không lãng phí nguồn tài nguyên, đồng thời tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng về những quy định, chính sách và nội dung của Hiệp ước trong cộng đồng.

Ảnh: Đại diện nhóm phụ huynh trẻ bại não đưa ra câu hỏi trong phần talkshow.

Cũng tại khoá tập huấn, các đại biểu đến từ hội người mù các Tỉnh, Thành phố tham dự trực tiếp cũng như các điểm cầu trực tuyến đã thảo luận nhóm, bày tỏ sự vui mừng khi hành lang pháp lý về bản quyền, sở hữu trí tuệ đã được hoàn thiện. Tuy nhiên, các đại biểu cũng bày tỏ sự mong muốn, đề nghị những lợi ích này sẽ được hiện thực hoá trên thực tế, đồng thời người khiếm thị cũng như những người khó tiếp cận với các tác phẩm sẽ được tập huấn, nâng cao kỹ năng, làm chủ công nghệ, nắm bắt cơ hội để có thể tiếp cận được những tác phẩm một cách dễ dàng và thuận lợi khi đa số các tác phẩm đều ở định dạng khó tiếp cận.

Ảnh: Các đại biểu tham dự tập huấn chụp ảnh lưu niệm.

Buổi chiều, các đại biểu chia nhóm, thảo luận, lập kế hoạch hoạt động, khảo sát, huy động nguồn lực nhằm tuyên truyền về Hiệp ước Marrakesh tại các cấp Hội và đáp ứng nhu cầu tiếp cận tác phẩm chữ in của hội viên.

Hiện nay, tình trạng “đói sách” là rào cản tiếp cận lớn về giáo dục, việc làm và phát triển của người khuyết tật chữ in, đặc biệt là người khiếm thị - nhóm khuyết tật chiếm khoảng 1,03 triệu người trong dân số Việt Nam. Tình trạng "đói sách" tồn tại ngay cả ở các nước phát triển như Hoa Kỳ. Theo thống kê của Liên đoàn người mù quốc gia Hoa Kỳ năm 2015, chưa đầy 5% các tác phẩm đã xuất bản được chuyển đổi sang định dạng phù hợp với người mù và người không có khả năng đọc chữ in.

Hiệp ước Marrakesh đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ các rào cản đối với người khuyết tật chữ in, từ đó tạo điều kiện cho khả năng tiếp cận thông tin bình đẳng và nâng cao cơ hội giáo dục và việc làm.

Hiện nay, đã có 92 bên ký kết đã tham gia hiệp ước, bao gồm 118 quốc gia và lãnh thổ, và Việt Nam là thành viên mới nhất. Sự thành công của tập huấn được thể hiện qua sự tập trung và nỗ lực của các bên liên quan trong việc cải thiện khả năng tiếp cận thông tin cho người khuyết tật chữ in. Điều này thể hiện sự quan tâm và ý thức về tầm quan trọng của vấn đề này đối với cộng đồng. Hiệp ước Marrakesh không chỉ đánh dấu sự cam kết của Việt Nam, mà còn là một bước quan trọng trong việc xây dựng một môi trường công bằng và thuận lợi hơn cho người khuyết tật chữ in. Nhờ Hiệp ước này, các rào cản về bản quyền sẽ được loại bỏ, tạo điều kiện cho việc sản xuất và phân phối sách dễ tiếp cận, từ đó giúp người khuyết tật có cơ hội tiếp cận tri thức, giáo dục và việc làm. Chính phủ Việt Nam đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thực thi Hiệp ước Marrakesh và các quy định về giới hạn và ngoại lệ bản quyền. Sự phối hợp giữa Chính phủ, các tổ chức và các bên liên quan sẽ đảm bảo rằng những lợi ích của Hiệp ước Marrakesh sẽ được truyền đạt và thực hiện một cách hiệu quả nhất.

Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức phải vượt qua, thông qua Hiệp ước Marrakesh và các nỗ lực liên quan, chúng ta đang bước đi trên con đường cải thiện quyền tác giả và quyền tiếp cận sách cho người khuyết tật chữ in. Điều quan trọng là tất cả chúng ta, bao gồm Chính phủ, các tổ chức và cộng đồng, cùng đồng lòng và hợp tác để xây dựng một xã hội hỗ trợ và công bằng hơn cho tất cả mọi người, không phân biệt khả năng của họ. Hiệp ước Marrakesh đã mở ra cánh cửa hy vọng cho những người khuyết tật chữ in, cho phép họ tham gia và tiếp cận với vô vàn tri thức và cơ hội mới mà văn hoá đọc mang lại.

Đời mới